Leedliteratuur

Het houdt maar niet op de boeken over persoonlijk verdriet. Gisteren zat bij Wim Brands van het VPRO-programma Boeken Jannie Regnerus die Het Lam schreef over de kanker van haar vijfjarig zoontje. Wim Brands ontving haar met de lovende woorden dat hij haar boek de beste roman vond die in 2013 is geschreven. Ik heb het boek niet gelezen en ga het ook niet lezen. Ik houd niet van Leedliteratuur. Het gesprek heeft mij niet op andere gedachten gebracht. Wim Brands haalde lustig de verteller in het boek en de auteur door elkaar en voerde niet meer een gesprek over een boek, maar over het leed van de auteur. "Wat voelde je?" "Wat dacht je?" "Wanneer was het?" Hij mag het dan het beste boek vinden. Het gesprek was een farce.

Laatst zat ik te praten met een hele goede vriendin van me, die haar portie leed ook wel gehad heeft. Zij was begonnen aan Tonio van Van der Heijden en vroeg mij wat ik het boek vond. Ik was voorzichtig. Want wie weet biedt het boek troost. Gedeelde smart is immers halve smart. "Ik vond er niet zoveel aan", zei ik naar waarheid, omdat ik niet wil liegen. Ik ken betere boeken over het verlies van een kind en noemde haar Contrapunt van Anna Enquist en Uit de Tijd Vallen van David Grossmann. Geen gemakkelijke boeken, want het leed is hier naar een ander niveau getild. Het gaat in deze boeken om het peilloos diepe verlies dat wij allen kennen en waar we zo moeilijk woorden voor kunnen vinden, laat staan dat we ermee kunnen leven.

Ervaringsverslagen zijn niet onbelangrijk voor het verwerken van verdriet, maar echt van een andere orde.

Judith Herzberg dicht over dit fenomeen in Klaagliedjes.

Klaagliedje

De taal van rouw moet ik nog leren
die taal beheersen, woorden als diep
verdriet te vermijden, die gelden
voor elk ander, voor ieder die niet
mij is, ik heb die woorden
vroeger vaak gehoord, drongen
niet door. Een nieuwe taal
met nieuwe woorden leren.
Barsten, craqueleren.
Zo gewend als ik was
in een eind aan ellende
te geloven. Maar deze droogte
is een droogte waar geen eind
aan komt. Dorheid als deze
kom je nooit meer te boven.
En dauw, eens lieflijk
glinsterend troostend
blikkert nu dreigend.
Miljarden kleine druppels
triomferen heel even
vóór ze verdwijnen.
De taal van rouw
stokt in mijn keel,
toch moet ik die nu leren
en tot de mijne maken.