Ma Vie en France -VI Herta Muller en Vasalis

Omdat we in het huis in Jarjat geen televisie hebben en geen internet, hebben we zeeën van tijd om te lezen. En dat doen we dan ook! Ik las de biografie van Elsschot, Wij zijn ons Brein van D. Swaab, de biografie van Vasalis, Nemesis van Philip Roth. Allemaal heel erg boeiend, maar het mooist is De Koning Buigt de Koning Moordt van Herta Müller. Niet een gemakkelijk boek, maar wel een boek dat je de strot dichtknijpt. Helemaal passend in de filosofie van Herta Müller, dat als je niets te zeggen hebt, je beter je mond kunt houden. Mensen die hun mond niet open doen, hebben meer te zeggen dan mensen die hun ziel en zaligheid bij iedere gelegenheid op tafel leggen. Laat er vooral toch iets te raden overblijven.

Wij gingen op zoek naar de betekenis van De Koning bij Herta Müller? Ze maakt in haar essays duidelijk dat in de dictatuur waarin zij leefde (Roemenië) het taalgebruik verhullend moest zijn. Je kon niet openlijk over de gruwelen van de dictatuur schrijven. Het begrip koning moet iets te maken hebben met ongecontroleerde macht die altijd dreigend maar ongrijpbaar aanwezig is. Maar waarom dan Koning en niet Wolf bijvoorbeeld? Omdat er in de Wolf niets menselijks zit en de schrijfster duidelijk wil maken dat wij mensen elkaar dit aandoen. De dictatuur is niet één mens, maar is wel van de mensen. Het is alomvattend. Het vergiftigt de samenleving. Op het platteland is het dreigend monster van de dictatuur net zo aanwezig als in de stad. Alleen krijgt hij op het platteland een ander gezicht. Op het platteland lijkt de dictatuur vriendelijker en meer op de achtergrond. In de stad moordt hij. Zoiets, of misschien nog niet helemaal, maar wel een eind op weg. Nog een keer lezen!

Voor Herta Muller zijn poëzie en proza niet zo verschillend als voor Vasalis. Zij wikt en weegt elk woord dat ze gebruikt, waardoor haar teksten af en toe wonderlijk mooi zijn en erg beeldend. Bijvoorbeeld het beeld van de tederheid tussen het kind en de moeder. Iedere morgen als het kind naar school gaat, vergeet het haar zakdoek, zodat de moeder haar liefdevol terug kan roepen. “Heb je je zakdoek?”. Woorden verhullen wel veel en dat is wat Vasalis bedoelt. Woorden zijn constructen. Tussen de vorm en de betekenis kan veel vals licht zich verschuilen. Aan de droom en het gedicht die in een beeld of stroom geconcipieerd worden, komt geen verstand te pas. Daar gaat het Vasalis om en eigenlijk willen beide schrijfsters dus hetzelfde, namelijk het kale, directe en eerlijke woord of beeld.