Muziek en dementie

"Hoe gaat het nu met Fransje?", vragen veel mensen die mijn boek hebben gelezen. De vraag is niet eenvoudig te beantwoorden, omdat het vertrekpunt zo verschillend kan zijn. Met Fransje gaat het goed, als je haar toestand beziet in het licht van de levensverwachting van alzheimerpatienten. We maken grote wandelingen en zingen uit volle borst. Ook kunnen we nog steeds emoties delen. Er gaat ook veel niet zo goed meer en wij proberen daar zo goed mogelijk mee om te gaan.

In mijn boek heb ik benadrukt dat er drie factoren zijn die positieve invloed hebben op de progressie van de ziekte: liefde en aandacht van familie en vrienden, beweging en zingen. Laatst liet Sander, de zoon van Fransje, ons meeleven met een kerkbezoek met zijn moeder. Hij had zich verbaasd over het gemak en vooral het plezier, waarmee Fransje alle liederen kon meezingen.

In mijn boek was ik op zoek naar de achtergronden van het positieve effect dat zingen op mijn vriendin heeft. Een vriendin wees me op Musicofilia van Oliver Sacks, waarin een hoofdstuk staat over Muziek en Identiteit, dementie en muziektherapie

Sacks stelt de vraag of het verlies van het zelfbewustzijn of van bepaalde mentale aspecten ook het verlies van het ik betekent?
Als Jacques in As you like it van Shakespeare nadenkt over de zeven levensfases van de mens, beschouwt hij de laatste fase als “zonder alles”! Maar, zegt Sacks, een mens is nooit zonder alles. Aspecten van het wezenlijk karakter, van de persoonlijkheid en het persoon-zijn, blijven bestaan. (Zie het laatste hoofdstuk van mijn boek).
Het lijkt alsof de identiteit zo’n uitgebreide neurale basis heeft, alsof de persoonlijke stijl zo diep in het zenuwstelsel is doorgedrongen, dat ze noot geheel teloorgaat. De reactie op muziek blijft behouden, zelfs als de dementie vergevorderd is. Daarom is muziektherapie zo belangrijk.
Het doel van muziektherapie bij mensen met dementie is heel breed: het richt zich op emoties, cognitieve vermogens, gedachten en herinneringen, het overgebleven ik. Het doel is het bestaan te verruimen en te verrijken.
Muzikale perceptie, emotie en geheugen kunnen voortbestaan lang nadat andere vormen van geheugen zijn verdwenen.
Sacks noemt een voorbeeld van een vrouw, die al zeven jaar aan dementie lijdt, die iedere dag enkele uren piano speelt. Hij noemt voorbeelden van intensivering van het muzikaal vermogen. Opvallend is dat in alle genoemde voorbeelden, mensen al langer Alzheimer hebben.
Nu de vraag: heeft Fransje haar identiteit behouden? Misschien ten diepste wel? Ze is nog steeds hoffelijk en goed opgevoed, innemend! Maar ook nog steeds snel aangebrand. Natuurlijk heeft ze een identiteit. Ze heeft een verleden en een toekomst, ze heeft een lichamelijke verschijning en haar muzikaliteit is nog volledig in tact. Tijdens het zingen is Fransje zeer aanwezig. Het besef te kunnen zingen stimuleert het zelfbewustzijn enorm. Het maakt levendig, scherpt de concentratie en vermindert de onrust. Het kan de alzheimermens aan zichzelf teruggeven en prikkelt de bewondering.
Soms gaat muziektherapie individueel, soms in de groep. Het bouwt een band onderling en met de therapeut.
“Samen” is ook voor Fransje een cruciale term.
Het verplegend personeel ziet mensen ineens in een heel ander licht, als mensen met een verleden, die iets kunnen.
Volgens Sacks is er ook een langere termijneffect bij mensen met dementie, zoals verbetering van stemming, gedrag en cognitieve functie.
Dementie is geen belemmering voor emotionele diepgang. Er is wel degelijk een IK.
Welke gebieden in de hersenschors zijn verantwoordelijk voor de muzikale intelligentie? Cortiaal en emotie is subcortiaal. Muziek hoort kennelijk onverbrekelijk bij het menszijn.

07032011/hm